Ένα από τα παλιότερα Δημοτικά τραγούδια, σε ρυθμό τσάμικου. Με ολοφάνερη την μουσική και στιχουργική διαφορά του από το μετέπειτα «γυφτοποιημένο» Δημοτικό τραγούδι, ιδιαίτερα της Νότιας Ελλάδας (Στερεάς και Πελοποπονήσσου), που δημιουργήθηκε τις επόμενες δεκαετίες και τους επόμενους αιώνες έως σήμερα. Καταγράφηκε από τον Γάλλο ιστορικό και περιηγητή Κλώντ Φλωριέλ το 1824 και ακολούθησαν μετά οι παραλλαγές του προς το τέλος του 19ου αιώνα. Ένα τραγούδι με ηρωικό χαρακτήρα, που μας εισάγει στην ζωή των προεπαναστατικών στρατιωτικών σωμάτων των Ελλήνων, τών Kλεφτών και των Aρματολών, που αναφέρεται στην δράση τους σε μια περιοχή της νότιας Πίνδου, που ομολογουμένως ήταν το πανελλήνιο κέντρο των κλεφταρματολών. Ηρωισμός, κλοπές και ληστείες, απαγωγές, αλλά και πίστη στον Δεσπότη και στον Χριστό, σαν το βασικότερο στοιχείο της εθνικής συνείδησης… (Στην Πελοπόνησσο, μετά από συνοδικές αποφάσεις Δεσποτάδων κι αφορισμούς, δεν υπήρχε ούτε δείγμα κλέφτη εκείνη την εποχή).
********
Εκεί όπου, κατά προσέγγιση, συνέβη το ιστορικό του τραγουδιού. Τα όρια των σημερινών νομών φαίνονται με πράσινο χρώμα.
*********
Κάτω στου Βάλτου τα χωριά
(κάτω στου βάλε, κάτω στου βά /// κάτω στου Βάλτου τα χωριά)
Γιε΄μ στα πέντε βιλαέτια ( Μεσ΄στα πεντε Βιλαέτια)
Πούνε τα πολλά τ΄ αδέρφια
*******
Εκεί ειν΄οι κλέφτες οι πολλοί
Αρματωμένοι, στο φλουρί (ή όλοι ντυμένοι στο φλουρί)
Κάθονται και τρων και πίνουν
Και την Άρτα φοβερίζουν
*******
Πιάνουν και γραφούν μια γραφή
Βρίζουν (χέζουν) τα γένια του Κατή
Γράφουνε και στο Κομπότι
Προσκυνούν και τον Δεσπότη (και στης ΄Αρτας τον Δεσπότη)
*******
Συλλογιστείτε το καλά (Τούρκοι για κάτσετε καλά)
Γιατί σας καίμε τα χωριά
Γλήγορα στ΄αρματολίκι
Γιατί ερχόμαστε σαν Λύκοι
*******
Α) Ο Βάλτος, χωριστή ιστορική περιοχή που γεωγραφικά ορίζεται απο τα όρη του Βάλτου, με ψηλότερη κορυφή τον Γάβρογο Σκουληκαριάς. Σήμερα το μεγαλύτερο μέρος ανήκει στον νομό Αιτωλοακαρνανίας.
Κατά την τουρκική διοίκηση η Άρτα ήταν Καζάς (νομός) με δικό της διοικητή, στον οποίο υπάγονταν ο Βόρειος γεωγραφικά Βάλτος, αλλά όχι ο Νότιος και το Ξηρόμερο. Τα δε Άγραφα ανήκαν στον Καζά του Αγρινίου (Βραχώρι). Οπότε μια νεότερη εκδοχή του τραγουδιού που λέει: «Κάτω στου Βάλτου τα χωριά/ Ξηρόμερο και Άγραφα, …», είναι πιθανόν να είναι και μια νεότερη προσθήκη, μη έχουσα σχέση με το ιστορικό του τραγουδιού. Καθότι αν το γεγονός συνδέονταν με Άγραφα και Ξηρόμερο, τότε οι κλέφτες θα έγραφαν την γραφή στον Καδή του Αγρινίου, όπου θα ανήκαν διοικητικά … Φυσικά, γνωρίζουμε ότι οι Κατσαντωναίοι, ο Καραϊσκάκης, οι Μπουκουβαλαίοι, οι Βαλτινοί, οι Ραγκαίοι, οι Κουτελιδαίοι, οι Μπακολαίοι, οι Σκυλοδημαίοι, οι Ισκαίοι ….και εκατοντάδες άλλοι κλέφτες και αρματωλοί, δεν είχαν μόνιμο λημέρι κι εκτός από τα Τζουμέρκα και τ΄Αγραφα, έδρασαν και δρούσαν και στο Ξηρόμερο και αλλού.
Β) Γράφουν στην Άρτα… και την φοβερίζουν, πως θα της κάψουν τα χωριά, (που ήταν πλούσια τούρκικα τσιφλίκια στην πεδιάδα της). Εκ της γεωγραφίας φαίνεται οτι και ο πεδινός νομός ΄Αρτας και η ίδια η πόλη ήταν οικονομικά δεμένη με τον Βάλτο. Δεν υπήρχαν άλλωστε άλλες πόλεις κοντά. Hταν το πιο κοντινό αστικό κέντρο για προμήθειες, συναναστροφές με το Δοβλέτι, αλλά και για πώληση των προιόντων. Την εποχή που φτιάχτηκε το Δημοτικό τραγούδι αυτό, είναι γνωστό το επεισόδιο της αρπαγής του ανιψιού του Καδή της Άρτας από τον κλεφταρματωλό του Βάλτου Χρήστο Μηλιώνη, (κατάγονταν απο την Φωκίδα, είχε έδρα στον βόρειο Βάλτο, βρέθηκε στην ΄Αρτα κι έκανε την απαγωγή. Ενα άλλο δημοτικό τραγούδι μας λέει οτι ο Χρήστος Μηλιώνης απήγαγε τον ίδιο τον Καδή και δυο Αγάδες. Τους κρατούσε αιχμαλώτους κοντά στην Πάργα μάλιστα και ζητούσε τα λύτρα με το γράμμα που έστειλε. Αν κρατούσε όμως τον Καδή της Αρτας, απο ποιον Καδή ζητούσε λύτρα; Σε ποιον έγραψε γραφή; (το 1753).
Γ) Γράφουν και στο Κομπότι. Αναμφίβολα το Κομπότι ήταν το κεντρικό κοντινότερο σημείο μετα την Αρτα την εποχή της τουρκοκρατίας, στις παρυφές του ορεινού Βάλτου. Ο πληθυσμός του Κομποτίου δε εμπλουτίζονταν συνεχώς με οικογένειες που κατέβαιναν απο τον ορεινό Βάλτο , αλλα τροφοδοτούσε με την σειρά του συνεχώς την ΄Αρτα και τα Γιάννενα με οικογένειες. Αν σκεφτούμε ότι η κεντρική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου κτίστηκε το 1741, με προοπτική να στεγάσει τους Χριστιανούς του Κομποτίου, μαζί με τα χαγιάτια που είχε τότε η εκκλησία (πραγματικά τεράστιο μέγεθος για εκκλησία της εποχής), υπολογίζουμε, με κατά προσέγγιση χωρομέτρηση, ότι προορίζονταν για πληθυσμό πάνω από 2.000 άτομα. Χωριό με 2 ή 2.500 άτομα πληθυσμό ήταν πράγματι ένα μεγάλο κέντρο, στην γενική λειψανδρία της εποχής. (Επαρχίες ολόκληρες είχαν λίγο παραπάνω απο 3.000 κόσμο. Η λειψανδρία ήταν τεράστια. Θα δείτε παρακάτω). Μεγαλουπόλεις τότε θεωρούνταν οικισμοί των 5 και 6.000 ατόμων. Μόνο δύο πόλεις είχαν πληθυσμό πάνω από 60.000 σ΄ ολόκληρο τον ελληνικό χώρο. Τα Γιάννενα και η Μοσχόπολη Κορυτσάς.
Δ) Ο Βάλτος ήταν πράγματι το κέντρο των κλεφτών ολόκληρης της Δυτικής Ελλάδας και της Ηπείρου. Τα σημαντικότερα χωριά κλεφτών ήταν η Σκουληκαριά, γενέτειρα του χαρισματικότερου Αγωνιστή του 1821 Γεωργίου Καραισκάκη, του Γώγου Μπακόλα (πρωτοθειός του Καραισκάκη), των Πλακαίων (Ο Νίκος Πλακιάς φέρεται ως ο πιθανότερος πατέρας του Καραισκάκη-διαβάστε στο παρόν μπλόγκ, το άρθρο για τον Γεώργιο Καραισκάκη), των Διμισκαίων, των Κουτελιδαίων, το γειτονικό στην Σκουληκαριά Πατιόπουλο (Σύντεκνο) με τους Ψαρογιανναίους (πεθερικά του Καραισκάκη), Σκυλοδημαίους, Ραγκαίους, Ζαραλήδες…, το Χαλκιόπουλο, ο Εμπεσός, ο Σταθάς (Δούνιστα τότε) με τον γνωστό γέρο Δήμο – Σταθά, που έδωσε το ονομά του στο σημερινό χωριό (Η ζωη του γερο Δήμου έγινε το πιο λυρικό Δημοτικό τραγούδι «εγέρασα μωρέ παιδιά/ σαράντα χρόνια κλέφτης…. Ο γέρο Δήμος πέθανε/ ο γέρο Δήμος πάει…»), τον Δημήτριο Ισκο, που μεγάλωσε τον μικρό Καραϊσκάκη ως ψυχογιό (κατά παράδοση ως ψυχογιό, διότι δεν είναι ακόμα γνωστός ο πραγματικός πατέρας του), κ.α.. Φυσικά δεν ξεχνάμε ότι στην περιοχή του Βάλτου ήταν και τα λημέρια του Μέγα Κατσαντώνη, του Χασιώτη και του Λεπενιώτη, του Αραπόγιαννη, τον Μπουκουβάλα, που ειχε και το αρματολικι των Αγράφων, των Βαλτινών και δεκάδων άλλων ξακουστών κλεφτών… κ.α. Ηταν γενικά, η πιο ηρωική και η πιο ανυπότακτη γωνιά του Ελληνισμού μαζι με το Σούλι, καθ΄όλη την τουρκοκρατία!
Ε) Το Βιλαέτι ήταν πιο μεγάλη διοικητική υποδιαίρεση του Πασαλικού (Γιάννενα). Το Βιλαέτι χωρίζονταν σε Σαντζάκια (σαν να λέμε περιφέρειες) και τα Σαντζάκια σε Καζάδες (νομούς). Πέντε Βιλαέτια. Πιθανόν το γεγονός του τραγουδιού να έγινε την εποχή που το πασαλίκι χωρίζονταν σε πέντε βιλαέτια στην περιοχή της Ηπείρου. (Το Πασαλίκι εκείνονταν πολύ πέραν της Ηπείρου).
Στ) Το Δημοτικό τραγούδι στην περιοχή αυτή, (καθαρά σαρακατσάνικη περιοχή από τα Άγραφα ως τα κεντρικά Τζουμέρκα, ενώ από τα βόρεια Τζουμέρκα ξεκίναγε η βλάχικη περιοχή), συνοδεύονταν από φλογέρα ή τσαμπούνα και νταούλια. Ίσως βιολιά και λαούτα, αν βέβαια βρίσκονταν κάποιος να ξέρει να τα παίζει. Το κλαρίνο εισήχθη στην Ελλάδα γύρω στο 1850 από τους Βαυαρούς, αλλά στην Δημοτική μουσική πρέπει να μπήκε στο τέλος του 19ου αιώνα από τις τουρκικές στρατιωτικές μπάντες. Ο όρος γυφτοποίηση αφορά τον τρόπο παιξίματος του κλαρίνου και τραγουδήματος, με την εισαγωγή μελωδίας και γυρισμάτων της ανατολίτικης μουσικής των τσιγγάνων, αυτό το ατελείωτο «τσιφτεντελο-Αχ», που δεν υπάρχει ούτε καν στην Ινδία, πατρίδα των Τσιγγάνων, που επικράτησε στο Δημοτικό τραγούδι (τσάμικο και καλαματιανό), της Πελοπονήσου και της Στερεάς. Εισαγωγή που αλλοίωσε την Βυζαντινή μελωδία της Δημοτικής μουσικής σε αυτές τις περιοχές.
Το τραγούδι «Κάτω στου Βάλτου τα χωριά» είναι ένα από τα ελάχιστα δείγματα παραδοσιακού τσάμικου που δεν γυφτοποιήθηκε.
Ζ) Σήμερα ο Βάλτος (ο γεωγραφικός Βάλτος ορίζεται από τα ΟΡΗ ΤΟΥ ΒΑΛΤΟΥ, υψηλότερη κορυφή των οποίων είναι ο Γάβρογος Σκουληκαριάς, στην ΄Αρτα) είναι χωρισμένος σε 2 νομούς. Άρτας και Αιτωλ/νίας. Στην Αιτωλ/νία, είναι/ ήταν πρίν την μεταρύθμιση του «Καλλικράτη»/ θεσμοθετημένη Επαρχία με πρωτεύουσα την Αμφιλοχία (στον νομό ΄Αρτας ανήκει μικρότερο κατοικημένο μέρος και δεν υπάρχουν και Επαρχίες). Στήν Αμφιλοχία μετοίκησαν μεταπολεμικά πολλοί κάτοικοι των ορέων του Βάλτου.
Η Αμφιλοχία είναι ένας νεότερος συνοικισμός ανήκων στην Ακαρνανία (μέχρι και σήμερα οργανώνονται τα καλοκαίρια πολυήμερα φεστιβάλ με τίτλο «Πανακαρνάνεια»). Μέχρι το 1830 ήταν σχεδόν ακατοίκητη-ολιγοκατοίκητη απο Έλληνες περιοχή. (Είχαν μεταφερθεί εκει απο τους Τούρκους οι ελάχιστοι κάτοικοι της παλιάς Αμπρακιάς, για να εργαστούν/εξυπηρετούν τους πελάτες στο Καραβάν Σαράι) ήταν ένα «Καραβάν Σαράι» ήτοι «Καρβασαράς» (Μοτέλ, που θα λεγαμε σήμερα) και στρατόπεδο των Τούρκων. Όταν έγινε το ελληνικό κράτος το 1830, εγκαταστάθηκε εκεί τακτικός ελληνικός στρατός και τελωνείο, δημόσιες υπηρεσίες… με αποτέλεσμα να μετακινηθούν εκεί οι πρώτοι της κάτοικοι προερχόμενοι από το τουρκοκρατούμενο Κομπότι.
Το Κομπότι ήταν ο πρώτος συνοριακός συνοικισμός προς την πλευρά, της Τουρκίας. Ήταν έδρα τουρκικού στρατού, με φυλάκια (κούλιες, σαν τον λευκό πύργο, που σώζονται) και μεγάλη καταπίεση στον χριστιανικό πληθυσμό. Γεγονός που ώθησε μεγάλο μέρος του πληθυσμού του Κομποτίου, να μετοικήσει προς την ασφαλή, ελληνική περιοχή του Καρβασαρά και να ιδρύσει στην ουσία την σύγχρονη πόλη της Αμφιλοχίας…. Πολλές ιστορίες στο Κομπότι, αλλά και πολλές αναφορές συγγραφέων της εποχής για φυγή Κομποταίων προς το «ελληνικό» και τον Καρβασαρά, είναι ακόμα ζωντανές. Πολλά επίθετα, τα παλιότερα του Καρβασαρά, προέρχονται από το Κομπότι. Όπως: Γιαννούλης, Τατσιόπουλος, Σωτηρίου, Βαρέλης, Σακκάς, Σιώκος, Μαλιγιάννης, Τζουβάνος, Βάρδιας…. Γενικά η συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων, τουλάχιστον μέχρι την δεκαετία του 1950, κατάγονταν από την Ήπειρο. Από το Κομπότι και τα πέριξ χωριά (οι παλιότεροι), την Πράμαντα και τα άλλα χωριά των Τζουμέρκων και της Λάκκας Σουλίου οι νεότεροι. Μετά τον Α΄παγκ. πόλεμο άρχισε να κατοικεί εκεί μαζικότερα και πληθυσμός από την ορεινή επαρχία Βάλτου Αιτωλ/νίας.
Επίσης. Ολόκληρη η Αιτωλία και η Ακαρνανία, εποικίστηκε από μεγάλο πλήθος Αρτινών και Σουλιωτών στρατιωτών και τις οικογένειες αυτών. Βόνιτσα, Αγρίνιο, Μεσολόγγι, Ναύπακτος και χωριά. («Η Αρτα στην Επανάσταση του 1821» , του Δ. Καρατζένη. Υπάρχει διαδικτυακά το βιβλίο, με πλήρη κατάλογο και ονοματεπώνυμα Ηπειρωτών αξιωματικών και στρατιωτών).
Οι πρώτοι άποικοι εγκαθίστανται στον ολιγοκατοίκητο Καρβασαρά αμέσως μετά το 1830.
Ακολουθούν κύματα, όπως το 1854 και την επανάσταση των Ραδοβιζίων ΄Αρτας (Ι. Ράγκος, Σπ.Καραισκάκης, Κοσυβακαίοι…). Μετά την αποτυχημένη επανάσταση, οι Τούρκοι έκαναν μεγάλες σφαγές, ειδικά μετά την νίκη τους στο Θεοτοκιό του Πέτα στις 31/01/1854, ξέσπασαν στους Κομποταίους που συμμετείχαν μαζικά στην συγκεκριμένη μάχη. Τότε πολλοί Κομποταίοι κατέφυγαν στην Αμφιλοχία.
Άλλο κύμα φυγής προς την Αμφιλοχία γίνεται το Πάσχα του 1866 (28/3/1866). Τότε γίνεται μια απρόκλητη κι αναίτια επίθεση Τουρκαλβανών φρουρών υπό τον Σουλεϊμάν Αγά, στις 5 το απόγευμα. Δεκαπέντε Κομποταίοι πέρασαν το φυλάκιο του ΄Ανινου, να σωθούν. Κατέληξαν στην Αμφιλοχία. Λίγες μέρες μετά, άλλες 20 οικογένειες απο το Κομπότι εγκατέστησε ο διοικητής του Ελληνικού στρατού κι ο Έπαρχος Βάλτου, στον Καρβασαρά. (Δ.Καρατζένης. Η επανάστασις της Αρτας το 1854).
*******
Ενα παράδειγμα για τις μετοικήσεις προς το ελεύθερο ελληνικό κράτος.
Στην Ε’ Εθνοσυνέλευση δόθηκαν στούς Ηπειρώτες γαίες από τα εθνικά οικόπεδα και στην Ναύπακτο και στο Βραχώρι (Αγρίνιο). Τότε παραχωρήθηκαν, επίσημα πλέον, 1.600 πήχεις Βραχωρίτικης γης σε κάθε μία από τις 157 οικογένειες Σουλιωτών και τις 53 οικογένειες Κομποταίων και Καλλαρυτηνών. Η εκτέλεση όμως των αποφάσεων του Βουλευτικού κωλυσιεργούσε, οι τίτλοι κυριότητας δεν είχαν δοθεί και τα σχέδια πόλεων που πρότεινε τότε η Βαυαροκρατία δυσχέραιναν τις οριοθετήσεις. Τελικά, στα 1834 βρίσκονται εγκατεστημένες στο Αγρίνιο οι οικογένειες αυτές, που επαυξάνονται τα επόμενα χρόνια. Η συλλογική μνήμη διασώζει ότι οι εκτάσεις Βόρεια της Παναγίας και του πάρκου ήταν Σουλιώτικες γαίες.
Οι Σουλιώτες μαζί με τους Καλαρυτηνούς και τους Κομποταίους δημιούργησαν τον Σουλιώτικο/Ηπειρώτικο μαχαλά που εκτείνοταν από την περιοχή Βόρεια του πάρκου ως τον Άγιο Δημήτριο, ξωκκλήσι ως τότε, τον οποίο οι Σουλιώτες ανέδειξαν σε ενοριακό και κοιμητηριακό ναό. Δίπλα υπήρχε το νεκροταφείο των Ηπειρωτών που διατηρήθηκε εκεί μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Η διεύρυνση του Σουλιώτικου μαχαλά με την εγκατάσταση όλο και περισσότερων Ηπειρωτών στο Αγρίνιο, όπου διέφευγαν μαζικά από την τουρκοκρατούμενη τότε Ήπειρο, απαιτούσε τη δημιουργία μιας δεύτερης ενορίας. Έτσι. ιδρύθηκε η Ζωοδόχος Πηγή (Παναγία), γεγονός που έγινε αφορμή ρήξεως με τους ντόπιους Βραχωρίτες.
Η Αμφιλοχία Κτίστηκε στην θέση της αρχαίας Ακαρνανικής πόλης «Λιμναία», της οποίας η ακρόπολη σώζεται μέχρι σήμερα. Αναγνωρίστηκε ως συνοικισμός και χρίστηκε με την συνένωση με άλλους συνοικισμούς σε Δήμο και ως διοικητικό κέντρο του νεοσύστατου Δήμου Αμβρακίας το 1836. Η απογραφή πληθυσμού εκείνης της χρονιάς έδινε 3.044 άτομα σε ολόκληρη την Διοίκηση Ακαρνανίας. Το 1847 γίνεται νέα διοικητική αναδιάρθρωση, η Αμφιλοχία γινεται αυτοτελής κοινότητα και διοικητικό κέντρο έδρα της επαρχίας Βάλτου. ΄Εκτοτε η σημερινή πόλη, συνδέθηκε με τον Βάλτο. Το όνομα «Αμφιλοχία» το πήρε με προεδρικό διάταγμα το 1908. Μέχρι τότε ονομάζονταν «Καρβασαράς». Με το όνομα «Αμφιλοχία» την αποκαλούσαν μονο οι Λόγιοι! Το 1946 προήχθη απο αυτοτελής κοινότητα σε αυτοτελή Δήμο!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου